Zoetwater-tweekleppige. Exoot/ingevoerde soort. Tot 33 mm. Geelbruin tot groengeel. Bij de top vaak paarsachtig. Binnenzijde geelwit, soms iets lila. Dikschalige, rond-driehoekige, schelpen. De top ligt bijna in het midden. Sculptuur van brede, niet zeer dicht op elkaar liggende concentrische ribben. Ingevoerd in ca 1990. Nu algemeen in heel Nederland in zoet, al dan niet bewogen water.

Toegeknepen korfmossel Corbicula fluminalis

Afmetingen: H. 30, B. 33 mm.
Kleur: Geelbruin tot groengeel. Vaak paarsachtig bij de top. Juveniele exemplaren hebben vaak vanuit de top stralende paarslila dwarslijnen. Binnenzijde geelwit, soms iets lila
Schelpvorm: Dikschalig. Rond-driehoekig, de top ligt ongeveer in het midden. Slot met duidelijke cardinale en laterale tanden. Sculptuur van stevige, brede,meestal niet opvallend dicht op elkaar liggende concentrische ribben.

In alle mogelijke bewogen wateren, rivieren en meren. Leeft deels in en vaak op  zandbodems maar ook wel modderbodems. O.a. massaal in het IJsselmeer en de grote rivieren.

In grote delen van Nederland inmiddels algemeen.

[Extra bij exoten: gegevens over invasiviteit en impact; situatie 2014 (© ANEMOON) ]]

Status in Nederland
Een gevestigde (ingeburgerde), zeer algemene, invasieve soort. Bekend uit de provincies Drenthe; Flevoland; Friesland; Gelderland; Groningen; Limburg; Noord-Brabant; Noord-Holland; Overijssel; Utrecht; Zuid-Holland; Zeeland.

Oorsprong en introductie
Gebied van oorsprong: Azië, Afrika. elders ingevoerd.
Leefwijze: Meren; diverse wateren; rivierengebied. Leeft in al dan niet bewogen zoet water.
Introductie en -wijze: Als meest waarschijnlijke en belangrijkste verspreidingsmanier- en route kunnen worden genoemd: aanvoer (larven) met ballastwater van schepen; verspreiding van larven via met elkaar verbonden waterwegen. Eerste melding in 1989, publicatie in 1990. Onbewust en ongewild door de mens ingevoerd in Europa via - hoogstwaarschijnlijk - ballastwater. Latere verspreiding via met elkaar verbonden waterwegen.

Impact
Belangrijkste factoren: Concurrentie (voedsel- en ruimte-); Milieu-aanpassingen; Socio-economisch.
Ecologische impact: Corbicula-soorten hebben op meerdere manieren een impact op het mariene leefmilieu. Ze concurreren om ruimte en voedsel met andere inheemse filteraars, met name tweekleppigen als Unio-, Anodonta-, Pisidium- en Sphaerium-soorten. Net als C. fluminalis, is C. fluminea in staat tot drastische aanpassingen van het benthische (bodem-) milieu. De soort is toleranter voor vervuiling en eutrofiëring dan inheemse soorten en de massale aanwezigheid resulteert door de enorme filtercapaciteit voor een significante afname van het gehalte aan organische zwevende voedseldeeltjes (fytoplankton en seston). Ook de sedimentatiesnelheid kan aanzienlijk toenemen (Cabi, 2012). Hoewel in Nederland geen samenvattende gegevens voorhanden zijn waaruit blijkt dat C. fluminea direct verantwoordelijk is voor het afnemen van inheeme soorten door voedsel en ruimteconcurrentie, kunnen dergelijke in het buitenland waargenomen negatieve effecten ook bij ons niet worden uitgesloten.
Eventuele economische impact: In Europa worden de beide Corbicula-soorten (nog) niet gezien als ‘serious pest-species’ al vertonen ze wel degelijk veel kenmerken van invasiviteit en zijn ze nog steeds bezig met een opmars. Tot de mogelijke economische impact behoort biofouling, met name het dichtslibben van waterpijpen van fabrieken en electriciteitscentrales, maar extreme gevallen, economisch of socio-economisch, zoals wel bekend uit het buitenland, zijn uit ons land niet bekend. De soort(-en) wordt(-en) niet door de mens gebruikt als voedsel. Dit is wel het geval bij vogels, zoogdieren, vissen, kreeftachtigen en andere diersoorten (Sickel, 1986).

Mate van invasiviteit
In het DAISIE project wordt C. fluminea aangemerkt als een van de 100 ‘worst invasive species’. In tegenstelling tot C. fluminalis, komt de soort ook voor in Noord-Amerika, waar de soort door haar enorme voortplantings- en verspreidingscapaciteit zorgde voor de snelste uitbreiding van een niet-inheemse soort ooit in Noord-Amerika en waar grote ecologische en economische schade is veroorzaakt. In Europa komen twee sympatrisch naast elkaar levende soorten voor: C. fluminea en C. fluminalis. De invasiviteit van beiden is in Europa overal ongeveer gelijk. Beide soorten graven zich in zowel modder- als zandbodems in en vertonen min of meer gelijke sedimentvoorkeuren. De soorten hebben meerdere voortplantingsstrategieën, met zowel gescheiden geslachten als hermafroditisme, almede andere minder algemene voortplantingsmethoden, variërend tussen ovipaar, ovovivipaar en euvivipaar (Korniushin & Glaubrecht, 2003). Gebaseerd op Rajagopal et al. (2000) lijkt C. fluminea iets minder goed bestand tegen lagere temperaturen dan C. fluminalis. In de Rijn is het overlevingssucces van beide soorten te danken aan verschillen in voortplantingsmethoden en mogelijk ook in voedselvoorkeur (Rajagopal et al., 2000). Gittenberger et al. (1998) noemen voor C. fluminea een wat lagere tolerantie voor bewogen wateren. Beide soorten kunnen zowel in zoet water als in licht brak (oligohalien) water leven, hebben een vrij brede temperatuur-range (2-34 °C); kunnen minstens 4 jaar worden; produceren gelijktijdig eieren en zaadcellen en zijn in staat tot zelfbevruchting. Bij beide soorten brengen de volwassen dieren grote hoeveelheden juvenielen voort (C. fluminea zou tot 2,000 juvenielen per dag en meer dan 100,000 in de totale levensduur voortbrengen). Als meest voor de hand liggende introductiewijze wordt voor beide soorten uitgegaan van meegekomen larven in ballastwater van schepen (Gittenberger et al., 1998). Met elkaar verbonden waterwegen zorgen voor verder transport (Ketelaars, 2004).

Verspreiding en -snelheid
C. fluminea heeft buiten Nederland een aanzienlijk wijdere verspreiding dan C. fluminalis. Tot het oorspronkelijke verspreidingsgebied (Zuid- en Oost-Azië) behoren Oost-Rusland, Thailand, Filippijnen, China, Taiwan, Korea, Japan, Australië en delen van Afrika. De soort is geïntroduceerd in de Noordelijke Verenigde staten omstreeks 1924, vermoedelijk door Aziatische immigranten die de soort voor voedsel gebruikten (C. fluminalis is niet uit de VS bekend). Later is de soort ook ingevoerd in Zuid-Amerika en Europa. In Europa doken de eerste   exemplaren op in de jaren ‘70, in Portugal in rivieren als de Taag en de Minho (Mouthon, 1981). Hiervandaan verspreidde de soort zich verder naar o.a. Frankrijk, Nederland, Groot-Brittannië en diverse andere Europese landen (Bij de Vaate and Greijdanus-Klaas, 1990; Korniushin, 2004). De Aziatische korfmossel is bekend uit Nederland sinds 1989. Bij de Vaate and Greijdanus-Klaas (1990) ontdekten dat er onder de Corbicula-nieuwkomers twee afzonderlijke vormen zaten, deze werden geïdentificeerd als C. fluminalis en C. fluminea (Gittenberger et al., 1989). C. fluminea is de meest algemene en meest verspreide soort, al is ook  C. fluminalis algemeen. Beide soorten komen inmiddels in vrijwel het hele land voor in alle mogelijke zoete wateren. Plaatselijk kunnen grote dichtheden voorkomen, met name in het rivierengebied (Gittenberger et al., 1989).

Blanken, E., 1990. Corbicula fluminalis Müller, (1774) nieuw in Nederland. Correspondentieblad van de Nederlandse Malacologische Vereniging 252: 631-632.

CABI, 2012. Corbicula fluminea [original text by U.S. Allen, UK]. In: Invasive Species Compendium. Wallingford, UK: CAB International. www.cabi.org/isc.[ Acc.25-07-2014].
Counts C.L. III, 1986. The zoogeography and history of the invasion of the United States by Corbicula fluminea (Bivalvia: Corbiculidae). American Malacological Bulletin, Special Edition No. 2:7-39.
Gittenberger, E., A.W. Janssen , W.J. Kuijper, J.G.J. Kuiper, T. Meijer, G. van der Velde & G.A. Peeters, 1998. De Nederlandse zoetwatermollusken. Recente en fossiele weekdieren uit zoet en brak water. - Nederlandse Fauna 2. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & EIS-Nederland, Leiden. 288 pp.
Isom BG, 1986. Historical review of Asiatic clam (Corbicula) invasion and biofouling of waters and industries in the Americas. American Malacological Bulletin: 1-6. [Special Edition No. 2.]
Ketelaars, H.A.M., 2004. Range extensions of Ponto-Caspian aquatic invertebrates in continental Europe. In: Aquatic Invasions in the Black, Caspian, and Mediterranean Seas [ed.  Dumont, H. et al.]. Dordrecht, The Netherlands: Kluwer Academic Publishers: 209-236.
Korniushin, A.V., 2004. A revision of some Asian and African freshwater clams assigned to Corbicula fluminalis (Müller, 1774) (Mollusca: Bivalvia: Corbiculidae), with a review of anatomical characters and reproductive features based on museum collections. Hydrobiologia, 529 (1): :255-270.
Mouthon, J., 1981. Sur la présence en France et au Portugal de Corbicula (Bivalvia, Corbiculidae) originaire d' Asie. Basteria 45: 109-116.
Oosterbaan, J., 2002. Macrofauna in het Hartelkanaal. Veranderingen in benthische macrofauna 1997-2000.— Werkdocument RIZA 2002.062x, Lelystad
Rajagopal,S., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 2000. Reproductive biology of the Asiatic clams Corbicula fluminalis and Corbicula fluminea in the river Rhine. Arch. Hydrobiol. 149: 403-420.
Vaate A, bij de, M. & Greijdanus-Klaas, 1990. The Asiatic clam, Corbicula fluminea (Müller, 1774) (Pelecypoda, Corbiculidae), a new immigrant in The Netherlands. Bull. Zool. Mus. Univ. Amst. 12: 3–7.

181580

[IvL okt 2014]

Commentaar